Jak czytać etykiety karm gotowych?

Prawidłowe żywienie psów i kotów polega na podawaniu im pokarmów, które w pełni zaspokoją potrzeby żywieniowe pupila. Celem pokarmu jest dostarczanie składników odżywczych (białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i minerałów). Warto wiedzieć, że część tych składników zwierzę jest w stanie „wyprodukować” samodzielnie w trakcie przemian biochemicznych zachodzących w organizmie. Jednakże istnieje duża grupa substancji, tzw. niezbędnych składników odżywczych, które nie mogą być wytworzone przez psa lub kota i muszą być dostarczone z pokarmem. Bardzo ważna jest również świadomość, że potrzeby żywieniowe różnią się w zależności od: gatunku zwierzęcia, wieku, wielkości rasy (masy ciała), aktywności fizycznej, stanu fizjologicznego (np. ciąży, laktacji) czy stanu zdrowia lub choroby. Wszystkie niezbędne dla danego gatunku składniki odżywcze muszą być zbilansowane z energią tak, aby zwierzę w odpowiedniej porcji pożywienia otrzymywało wymaganą dawkę kalorii i substancji odżywczych. Taka dieta pozwala na utrzymanie zdrowia i dobrej kondycji czworonoga. Jak zatem dowiedzieć się, czy dany produkt będzie dobry dla naszego pupila?

Zasady etykietowania karm

W Unii Europejskiej sposób opisywania karm dla zwierząt jest ściśle regulowany poprzez wytyczne prawne. Etykieta produktu musi spełniać szereg wymagań, aby mógł on znaleźć się w sprzedaży. Jednym z najobszerniejszych i najbardziej szczegółowych dokumentów określających zasady etykietowania karm jest „Kodeks dobrej praktyki znakowania karm” Europejskiej Federacji Przemysłu Żywieniowego Zwierząt Domowych (FEDIAF). FEDIAF to organizacja zrzeszająca około 650 producentów karm działających w lokalnych stowarzyszeniach w 21 krajach Europy. W Polsce taką organizacją jest Polskie Stowarzyszenie Producentów Karmy dla Zwierząt Domowych POLKARMA. Jej podstawowymi celami są dbałość o jak najwyższe standardy produkcji karm oraz propagowanie udowodnionej naukowo wiedzy na temat żywienia zwierząt i odpowiedzialnej opieki nad nimi. Etykiety karm, które spełniają warunki założone przez FEDIAF, dostarczają rzetelnych informacji na temat cech, składu oraz zastosowania produktu.

Dla kogo jest ten produkt? 

Na opakowaniu każdej karmy powinna znajdować się informacja na temat przeznaczenia danego produktu dla konkretnego gatunku zwierząt. Z etykiety dowiemy się także, dla jakiego etapu życia lub wielkości rasy został opracowany pokarm. Możemy znaleźć karmy dla szczeniąt/kociąt (typu junior), dorosłych osobników (adult), zwierząt w podeszłym wieku (senior), a także np. ras małych, średnich i dużych. Dodatkowo na niektórych karmach możemy odszukać informację, dla jakiego stylu życia (np. dla kotów aktywnych lub niewychodzących) czy stanu fizjologicznego (np. dla suk karmiących) jest przeznaczone dane pożywienie. To istotna wiedza, która pozwala na jak najlepsze dopasowanie pokarmu do potrzeb pupila.

Pełnoporcjowa czy uzupełniająca?

Bardzo ważną informacją, która musi znajdować się na etykiecie karmy, jest określenie, czy mamy do czynienia z karmą pełnoporcjową, czy uzupełniającą. Karma opisana jako pełnoporcjowa może stanowić wyłączny pokarm dla zwierzęcia, a jej producent gwarantuje, że w dziennej porcji dostarczy ona zdrowemu kotu lub psu wszystkie niezbędne składniki odżywcze i energię w odpowiednich dla niego ilościach i proporcjach. Karmy pełnoporcjowe dzieli się na karmy suche, mokre i półwilgotne. Z kolei produkt opisany jako karma uzupełniająca nie jest kompletny pod względem żywieniowym i nie może być jedynym źródłem składników odżywczych dla czworonoga. Tego rodzaju produkty wykorzystuje się w celu uzupełnienia innych pokarmów i ich pełnego zbilansowania, wspomagania zdrowia lub po prostu, by sprawić pupilowi przyjemność.
Karmy uzupełniające obejmują bardzo szeroką gamę produktów. Należą do nich: przekąski, suplementy i gryzaki. Ze względu na to, że niektóre przysmaki mogą zawierać znaczne porcje energii, należy ją uwzględnić w dziennej porcji pokarmu. Przyjmuje się, że energia pochodząca z pokarmów uzupełniających nie powinna przekraczać 10% dziennej porcji kalorii. Jest to bardzo ważne, gdyż nadmiar przyjętej energii w stosunku do zapotrzebowania czworonoga będzie skutkował rozwojem nadwagi i otyłości. Dlatego istotne jest przestrzeganie zalecanej przez producenta instrukcji stosowania. Podawanie przysmaków niesie za sobą wiele korzyści dla pupila i opiekuna. Sprzyja budowaniu pozytywnej więzi między człowiekiem a zwierzęciem, pomaga w procesie nauki dzięki pozytywnemu wzmocnieniu pożądanych zachowań lub zwyczajnie sprawia pupilowi radość.
Dodatkową grupą karm uzupełniających są przekąski funkcjonalne, wpływające pozytywnie na zdrowie zwierzęcia dzięki specyficznym właściwościom, np. specjalnemu składowi, kształtowi czy teksturze. Należą do nich między innymi przysmaki stomatologiczne, pomagające w utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ustnej, które umożliwiają ścieranie płytki bakteryjnej z powierzchni zębów. Przekąski funkcjonalne mogą również ograniczać tworzenie i wspierać usuwanie kul włosowych, które powstają w przewodzie pokarmowym kotów na skutek połykania sierści podczas zabiegów higienicznych zwierzęcia.

Instrukcja stosowania

Z praktycznego punktu widzenia bardzo ważną informacją jest instrukcja stosowania. Mówi ona, ile pokarmu należy podawać psu lub kotu w zależności od wieku czy masy ciała zwierzęcia. Pamiętajmy jednak, że instrukcja stosowania określa ilości produktu oparte na statystycznych wyliczeniach dla całej populacji psów lub kotów. Zapotrzebowanie konkretnego zwierzęcia może różnić się od średniej w zależności od indywidualnych cech i warunków życia. Z tego powodu precyzyjne ilości karmy, które powinny być podawane pupilowi, ustala się na podstawie oceny masy ciała zwierzęcia, wieku, jego kondycji, aktywności i stanu fizjologicznego. Warto zasięgnąć w tym celu porady lekarza weterynarii lub innego specjalisty, zajmującego się żywieniem zwierząt.

Tab. 1. Przykładowe analizy karmy mokrej i suchej dla psów

Skład i analiza produktu

Etykieta każdej karmy dla zwierząt musi zawierać informacje na temat składu produktu. Jest on przedstawiany w postaci listy składników w porządku malejącym pod względem masy. Producenci karm mogą deklarować skład przy pomocy nazw kategorii (np. mięso i surowce pochodzenia zwierzęcego, zboża, oleje i tłuszcze) lub poszczególnych surowców (np. suszone mięso z kurczaka, wołowina, łosoś, ryż itd.). Ważne jest jednak, aby podkreślić, że dłuższa lista nie stanowi odzwierciedlenia bogatszego składu, a jedynie jest inną formą opisu zawartości karmy.
Z punktu widzenia prawidłowego żywienia najważniejszych informacji dostarcza analiza produktu, która podaje procentową zawartość substancji odżywczych. W analizie umieszczonej na etykiecie karmy muszą zostać uwzględnione: białko, tłuszcz, włókno surowe, woda (jeśli jej zawartość przekracza 14%) oraz tzw. popiół. W tym miejscu należy wytłumaczyć, co oznacza określenie „popiół”. Jest to wartość, która mówi, co pozostałoby z karmy po jej spaleniu. W praktyce ilość popiołu odzwierciedla ilość składników mineralnych, dlatego na etykiecie możemy też odnaleźć takie określenia, jak „substancje mineralne” czy „materia nieorganiczna”. Bardzo istotne jest, aby – dokonując oceny danej karmy – zawsze brać pod uwagę zarówno skład, jak i analizę procentową. Samo porównanie składów produktów nie dostarcza wymiernych informacji żywieniowych. W tab. 1 zawarto przykładowe analizy mokrej i suchej karmy dla psów.

Tab. 2. Przykładowe przeliczanie procentowej zawartości białka w produkcie na zawartość białka w suchej masie produktu*

* podobne przeliczenia należy stosować, porównując inne składniki odżywcze podane w analizie produktu
** nie jest podana na etykiecie

Składniki odżywcze – jak to rozumieć?

Wyznacznikiem kompletności żywieniowej jest zaspokojenie potrzeb zwierzęcia na niezbędne składniki odżywcze. W przypadku psów i kotów istnieje około 40 takich substancji – białek, aminokwasów, tłuszczów, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin i minerałów, które muszą znaleźć się w diecie czworonoga w odpowiednich ilościach, wyznaczonych na podstawie wielu lat badań nad fizjologią żywienia zwierząt. Dokładne wartości minimalne i maksymalne (jeśli zostały ustalone dla danego składnika), dotyczące poszczególnych substancji, można odnaleźć w „Wytycznych żywieniowych dotyczących pełnoporcjowych i uzupełniających karm dla kotów i psów” opracowanych przez FEDIAF. Mówiąc o karmach dla kotów, będących bezwzględnymi mięsożercami, oraz psów – względnych mięsożerców – należy pamiętać, że istotnym składnikiem wpływającym na wartość odżywczą produktu jest białko. Zalecane zapotrzebowanie na ten składnik odżywczy wynosi 25% białka w suchej masie dla kotów i 18% białka w suchej masie dla psów (wg FEDIAF). Porównując etykiety karm mokrych i suchych, można zauważyć znaczną różnicę w deklarowanej, procentowej zawartości białka w produkcie. Należy jednak wziąć pod uwagę odmienność obu formatów karmy, aby tego rodzaju porównanie było wymierne. Karmy mokre i suche różnią się znacząco wilgotnością, dlatego też należy porównywać zawartość składników odżywczych w suchej masie produktu, a nie w produkcie (jak jest to podane na etykiecie). Podane przykładowe analizy karmy mokrej i suchej wskazują na odpowiednio 7- i 21-procentową zawartość białka. Po przeliczeniach (tab. 2) otrzymujemy odpowiednio 40- i 23,3-procentową zawartość białka w suchej masie karmy mokrej i suchej. Oznacza to, że karmy zarówno mokre, jak i suche dostarczają go w prawidłowych ilościach. Dokonując tego rodzaju oceny, ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że więcej nie zawsze znaczy lepiej. Optymalna zawartość każdego składnika odżywczego to taka, która znajduje się pomiędzy zalecaną wartością minimalną i maksymalną (jeśli taka istnieje). W opisanym przypadku białka warto podkreślić, że nie ma żadnych istotnych korzyści zdrowotnych związanych z podawaniem w diecie białka znacznie powyżej minimalnego zapotrzebowania.

Kaloryczność – czy to ważne?

Deklarowanie zawartości kalorii w określonej masie produktu (np. w przeliczeniu na 100 g karmy suchej lub na 85 g karmy mokrej w saszetce) nie jest obowiązkowe, ale bardzo ułatwia opiekunowi praktyczne żywienie zwierzęcia. Dzięki tej informacji możemy dokładnie określić, ile pokarmu powinien otrzymać nasz pupil, z uwzględnieniem jego indywidualnego zapotrzebowania na energię. Porównując ilość energii metabolicznej, którą dostarcza 100 g produktów podanych w przykładowej analizie, łatwo zauważyć, że karma sucha jest około cztery razy bardziej kaloryczna. Oznacza to, że w takiej samej porcji pokarmu (pod względem masy) w karmie suchej jest czterokrotnie więcej kalorii. Ten fakt staje się zaletą w przypadku, gdy nasz pupil ma wysokie wymagania energetyczne (np. jest zwierzęciem aktywnym, kotem wychodzącym, psem uprawiającym sport lub pracującym). Natomiast w sytuacji, gdy u czworonoga występuje skłonność do nadwagi i otyłości, należy bacznie przestrzegać właściwego dawkowania pokarmów suchych, aby nie przekroczyć dziennej, wymaganej przez pupila porcji energii.

Deklaracje na etykiecie karm

Deklaracje to wszelkie uzasadnione oświadczenia dotyczące produktu, które sugerują lub stwierdzają, że karma posiada szczególne, pozytywne właściwości żywieniowe. Deklaracje nie mogą dezorientować nabywcy, wprowadzać go w błąd ani pomniejszać wartości innych karm, czyli np. twierdzić, że jakaś karma ma wyjątkowe wartości żywieniowe, podczas gdy takie same cechy posiadają wszystkie tego typu produkty.
Deklaracje dzieli się na deklaracje dotyczące zawartości i działania. Do pierwszej kategorii zalicza się oświadczenia, określające zawartość tzw. komponentów głównych, czyli np. mięsa i surowców pochodzenia zwierzęcego. Producenci mogą ją deklarować poprzez ustalone w wytycznych dotyczących etykietowania sformułowania, oznaczające konkretną wartość procentową wymienionych surowców. Określenie „z” (np. „z wołowiną”) znaczy, że w karmie zawarte jest co najmniej 4% wołowiny. Przez określenie „bogata w” (np. „bogata w kurczaka”) rozumie się zawartość kurczaka na poziomie minimum 14%. Termin „menu” lub „danie” oznacza co najmniej 26-procentowy udział deklarowanego surowca. Sformułowanie „w całości z” (np. łososia) oznacza z kolei, że jedynym źródłem mięsa i surowców pochodzenia zwierzęcego jest wymieniony surowiec – w tym wypadku łosoś. Należy wyraźnie podkreślić, że powyższe deklaracje nie oznaczają całkowitej ilości mięsa i surowców pochodzenia zwierzęcego w karmie, odnosząc się jedynie do wymienionego składnika, a w produkcie znajdują się także inne surowce z tej kategorii. Pamiętajmy, że producent, deklarując na etykiecie, że produkt jest karmą pełnoporcjową, zapewnia, że jej skład pokrywa dawkę dzienną (Rozporządzenie WE nr 767/2009) i może stanowić jedyne źródło składników odżywczych dla określonego na opakowaniu zwierzęcia (danego gatunku, w określonym wieku itd.).

Czytać ze zrozumieniem

Na etykietach karm dla psów można znaleźć wiele ważnych informacji dotyczących cech i zastosowania tych produktów. Umiejętność właściwego odnajdywania i interpretowania danych umieszczonych na opakowaniu jest wartościowym narzędziem, umożliwiającym wybór odpowiedniego, jak najlepiej dopasowanego do potrzeb naszego pupila pokarmu. A to z kolei pozwala na zdrowe żywienie zwierzęcia, co stanowi podstawowy warunek utrzymania jego zdrowia i dobrego samopoczucia. Dlatego warto czytać ze zrozumieniem.